Mục tiêu:
- Hiểu khái niệm, đặc điểm và ý
nghĩa giáo dục của đồ chơi đối với trẻ mầm non.
- Nắm các nguyên tắc làm, phân loại,
phân bố và bảo quản đồ chơi.
- Nhận biết các nguyên liệu và kỹ thuật cơ bản trong làm đồ chơi.
Đồ
chơi là một phần không thể thiếu trong cuộc sống và hoạt động giáo dục trẻ mầm
non. Không chỉ mang tính giải trí, đồ chơi còn góp phần quan trọng trong việc
phát triển trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và nhân cách cho trẻ. Việc hiểu rõ khái
niệm, đặc điểm, nguyên tắc làm và sử dụng đồ chơi sẽ giúp giáo viên mầm non
khai thác hiệu quả vai trò của đồ chơi trong các hoạt động giáo dục.
1. Khái niệm và đặc điểm của
đồ chơi mầm non
1.1. Khái niệm
Đồ chơi mầm non là những sản phẩm được thiết kế chuyên biệt
cho trẻ em từ 0–6 tuổi, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý, nhu
cầu vận động, nhận thức và thẩm mỹ của lứa tuổi này.
·
Chúng có thể làm từ nhiều chất liệu như gỗ,
nhựa, vải, cao su, giấy bìa, hoặc kết hợp các chất liệu khác nhau.
·
Ngoài chức năng giải trí, đồ
chơi mầm non còn có vai trò giáo dục: giúp trẻ phát triển trí
tuệ, kỹ năng xã hội, ngôn ngữ, khả năng phối hợp tay – mắt, và nuôi dưỡng óc
sáng tạo.
·
Đồ chơi không chỉ phục vụ giờ chơi tự do
mà còn là đồ dùng dạy học, hỗ trợ giáo viên minh họa kiến thức
và tổ chức các hoạt động học tập mang tính trải nghiệm.
1.2. Đặc điểm
1. Phù
hợp lứa tuổi
o
Kích thước vừa tay trẻ, tránh quá nhỏ (gây nguy
cơ nuốt phải) hoặc quá lớn (gây khó khăn khi cầm nắm).
o
Trọng lượng nhẹ để trẻ dễ dàng di chuyển và thao
tác.
o
Mức độ phức tạp của đồ chơi phù hợp với khả năng
nhận thức và kỹ năng vận động của từng nhóm tuổi (ví dụ: khối xếp hình đơn giản
cho trẻ 2–3 tuổi, trò chơi lắp ráp phức tạp hơn cho trẻ 5–6 tuổi).
2. Màu
sắc tươi sáng
o
Sử dụng các gam màu cơ bản và dễ nhận biết như
đỏ, vàng, xanh lam, xanh lục.
o
Màu sắc không chỉ tạo hứng thú mà còn giúp trẻ
nhận biết và phân biệt màu trong quá trình chơi.
o
Sự kết hợp màu hài hòa, tránh quá sặc sỡ gây rối
mắt hoặc quá tối làm giảm hấp dẫn.
3. An
toàn tuyệt đối
o
Chất liệu không chứa hóa chất độc hại
(đạt tiêu chuẩn an toàn cho trẻ em).
o
Không có góc nhọn, cạnh sắc hoặc chi tiết dễ gãy
gây nguy hiểm.
o
Bề mặt nhẵn, không bong tróc sơn.
o
Đảm bảo kết cấu chắc chắn, các bộ phận nhỏ phải
được gắn chặt hoặc có kích thước lớn hơn đường kính 3,17 cm (chuẩn chống hóc).
4. Bền
và dễ vệ sinh
o
Chịu được va đập mạnh, không dễ biến dạng hay hư
hỏng.
o
Có khả năng chống ẩm mốc, không bị ảnh hưởng bởi
điều kiện thời tiết thông thường.
o
Dễ lau chùi bằng khăn ẩm hoặc vệ sinh bằng nước
mà không làm hỏng cấu trúc hay màu sắc.
2. Phân biệt đồ chơi và đồ dùng dạy học
·
Đồ chơi:
o Mục đích chính là tạo hứng thú, kích thích vận động và sáng
tạo.
o Thường có tính giải trí cao, trẻ chủ động điều khiển.
·
Đồ dùng
dạy học:
o Dùng trực tiếp trong hoạt động giảng dạy để truyền đạt kiến
thức.
o Thường gắn với nội dung bài học, có chức năng minh họa.
·
Điểm giao
nhau: Nhiều loại đồ chơi có thể kiêm
chức năng dạy học (ví dụ: bộ xếp chữ, lắp ghép số).
3. Quan hệ giữa đồ chơi và trò chơi
·
Đồ chơi: Công cụ vật chất hỗ trợ trò chơi.
·
Trò chơi: Hoạt động sử dụng đồ chơi theo luật hoặc mục tiêu nhất
định.
·
Mối quan hệ: Đồ chơi là “phương
tiện”, trò chơi là “hoạt động”; cả hai kết hợp giúp phát triển toàn diện cho
trẻ.
4. Ý nghĩa giáo dục của đồ chơi
·
Phát triển
thể chất: Rèn luyện vận động thô (chạy,
nhảy) và vận động tinh (cầm, nắm).
·
Phát triển
nhận thức: Giúp trẻ phân loại, so sánh, nhận
biết hình dạng, màu sắc, số lượng.
·
Phát triển
ngôn ngữ: Trẻ diễn đạt, kể lại hoạt động
chơi, học từ mới.
·
Phát triển
tình cảm – xã hội: Học cách chia sẻ, hợp tác, tuân
thủ luật chơi.
·
Phát triển
thẩm mỹ: Tiếp xúc với hình thức, màu sắc
đẹp mắt.
5. Nguyên tắc làm, phân loại
và bảo quản đồ chơi
5.1. Nguyên tắc làm đồ chơi
Khi thiết kế và chế tạo đồ chơi mầm non, cần tuân thủ các nguyên tắc cơ bản
sau:
1. An
toàn tuyệt đối cho trẻ
o
Không sử dụng vật liệu chứa hóa chất độc hại
hoặc dễ gây dị ứng.
o
Loại bỏ các chi tiết sắc nhọn, cạnh gồ ghề, đầu
nhọn hoặc vật nhỏ có thể gây hóc.
o
Đảm bảo kết cấu chắc chắn, các bộ phận gắn chặt,
không dễ bung rời.
2. Kết
cấu bền, dễ sử dụng và phù hợp mục tiêu giáo dục
o
Đồ chơi cần có khả năng chịu va đập, chống biến
dạng.
o
Thiết kế phù hợp với kỹ năng vận động, tư duy và
khả năng quan sát của trẻ từng độ tuổi.
o
Chức năng của đồ chơi phải hỗ trợ một hoặc nhiều
mục tiêu giáo dục như rèn kỹ năng vận động, phát triển trí tuệ, kích thích sáng
tạo.
3. Hình
thức hấp dẫn, màu sắc tươi sáng
o
Sử dụng màu cơ bản, độ tương phản cao để thu hút
sự chú ý.
o
Kiểu dáng sinh động, gần gũi với trẻ như hình
con vật, nhân vật truyện cổ tích, phương tiện giao thông.
o
Kết hợp giữa hình khối và màu sắc một cách hài
hòa để tạo hiệu ứng thị giác tích cực.
5.2. Phân loại đồ chơi
1. Theo
mục đích sử dụng
o
Đồ chơi vận động: Xích đu, cầu
trượt, bóng, vòng ném, dây nhảy.
o
Đồ chơi trí tuệ: Xếp hình, ghép
tranh, câu đố logic, đồ chơi lắp ráp.
o
Đồ chơi nghệ thuật: Bộ vẽ, bộ
nặn đất sét, nhạc cụ mini.
o
Đồ chơi đóng vai: Búp bê, bộ đồ
nấu ăn, bộ bác sĩ, trang phục hóa trang.
o
Đồ chơi khám phá khoa học: Kính
lúp, bộ thí nghiệm đơn giản, trò chơi quan sát tự nhiên.
2. Theo
chất liệu
o
Gỗ: An toàn, bền, có thể chạm
khắc hoa văn.
o
Nhựa: Nhẹ, dễ tạo hình, nhiều
màu sắc.
o
Vải: Mềm mại, phù hợp cho đồ
chơi ôm, búp bê vải.
o
Giấy và bìa cứng: Dùng cho đồ
chơi thủ công, sách tranh 3D.
o
Kim loại an toàn: Sử dụng hạn
chế, thường kết hợp với vật liệu khác, đảm bảo bọc viền hoặc sơn tĩnh điện.
5.3. Bảo quản đồ chơi
1. Sắp
xếp ngăn nắp, phân loại rõ ràng
o
Sử dụng kệ, hộp hoặc tủ có nhãn để trẻ dễ tìm và
trả lại đồ chơi sau khi sử dụng.
o
Phân loại theo loại hình hoặc chức năng để thuận
tiện cho quản lý.
2. Thường
xuyên vệ sinh
o
Lau chùi, khử khuẩn định kỳ (đặc biệt với đồ
chơi trẻ hay ngậm, chạm tay trực tiếp).
o
Phơi khô đồ chơi sau khi rửa để tránh ẩm mốc.
3. Sửa
chữa hoặc thay mới khi hỏng
o
Loại bỏ ngay các đồ chơi hỏng, mẻ, bong tróc sơn
hoặc mất chi tiết an toàn.
o
Sửa chữa kịp thời để duy trì tính năng và đảm
bảo an toàn khi chơi.
6. Nguyên liệu và kỹ thuật làm đồ chơi (mở rộng)
A. Nguyên liệu — phân loại & yêu cầu
1. Nguyên liệu tự nhiên
·
Gỗ (ván ép, gỗ mềm như thông,
gỗ ghép): bền, an toàn nếu xử lý tốt; thích hợp làm khối xếp, xe gỗ, tay cầm.
·
Tre: nhẹ, thẩm mỹ, dùng cho
khung, tay nắm, đồ chơi dân gian.
·
Vải (cotton, vải dệt): cho búp
bê vải, rối tay, túi cảm quan.
·
Len, sợi: kết hợp may, dệt, làm
tua rua, tóc búp bê.
·
Giấy / bìa cứng: rẻ, dễ cắt
dán, dùng cho puzzle, sách lật, mô hình.
Yêu cầu chung: sạch, không mốc, không có mảnh vỡ; nguồn
càng gần & tự nhiên càng tốt để giữ tính truyền thống và tiết kiệm.
2. Nguyên liệu tái chế (ưu tiên an toàn)
·
Vỏ hộp carton, chai
nhựa (rửa sạch), nắp chai, ống giấy vệ sinh,
vải vụn.
·
Lưu ý: chỉ sử dụng vật tái chế
được làm sạch, không gỉ, không có nhãn dán chứa hóa chất, không sắc cạnh; ưu
tiên dùng cho đồ chơi 3 tuổi trở lên nếu có chi tiết nhỏ.
3. Vật liệu hỗ trợ (một số đề xuất)
·
Keo dán: keo PVA (white glue)
an toàn, keo dán vải; tránh keo chứa dung môi mạnh.
·
Sơn: màu nước, màu tempera hoặc
acrylic không độc (non-toxic, water-based).
·
Dai/Khóa cài, nút bọc an toàn:
dùng cho đồ chơi may.
·
Vật liệu hoàn thiện: giấy nhám,
sơn lót, vecni gốc nước (nếu cần cho gỗ) — đảm bảo khô hoàn toàn trước khi
dùng.
B. Xử lý & chuẩn bị nguyên liệu
·
Rửa sạch & phơi khô: chai
nhựa, nắp, vỏ hộp… phải rửa bằng nước ấm, phơi thật khô để tránh mốc.
·
Loại bỏ mảnh sắc, đinh vít cũ:
kiểm tra kỹ, bào/đánh mịn cạnh sắc của gỗ và tre.
·
Sơn/hoàn thiện: dùng sơn gốc
nước, phơi ở nơi thoáng để bay hơi; nếu dùng vecni hay phủ bảo vệ, phải đợi đủ
thời gian khô và bay hơi theo hướng dẫn an toàn.
·
Khử trùng khi cần: đồ chơi trẻ
hay ngậm — lau bằng nước ấm + xà phòng, hoặc dung dịch khử khuẩn phù hợp cho
trường học (theo hướng dẫn y tế địa phương).
C. Kỹ thuật làm đồ chơi — các kỹ thuật cơ bản và mẹo thực hành
1. Cắt (cutting)
·
Dụng cụ: kéo tay (an toàn), dao
rọc giấy/dao tiện ích (giáo viên thao tác), thước kẻ.
·
Mẹo: luôn cắt trên mặt lót,
dùng thước kim loại để cắt thẳng; với trẻ, dùng kéo an toàn bo đầu.
2. Khâu (sewing)
·
Dùng kim to & chỉ mạnh cho
vải dày; may tay cho vải mỏng.
·
Mẹo: may chìm mũi ở chỗ chịu
lực; gia cố đường may với nút thắt chắc.
3. Dán (gluing)
·
Keo PVA tốt cho giấy, bìa, vải;
keo gỗ cho kết cấu gỗ; hot glue (keo nến) chỉ
dùng dưới sự giám sát vì nhiệt.
·
Mẹo: dán từng lớp, kê kẹp/đè
trong thời gian khô.
4. Ghép & nối (assembly)
·
Dùng đinh nhựa, ốc vít nhỏ (giáo viên lắp), then
gỗ để nối chi tiết lớn; khóa bền, không lỏng lẻo.
5. Sơn & trang trí
·
Sơn nước / acrylic gốc nước: dễ
rửa, an toàn; sơn nhiều lớp mỏng thay vì 1 lớp dày.
·
Trang trí: in, dán decal, dập
con dấu, thêu, in dấu tay cho trẻ chơi.
·
Mẹo: luôn sơn trong không gian
thoáng; đảm bảo sơn khô trước khi đưa cho trẻ.
D. Kiểm tra an toàn — Checklist
trước khi đưa đồ chơi cho trẻ
1. Không
có chi tiết nhỏ tháo rời (với nhóm 0–3 tuổi: không có chi tiết < 3
cm đường kính).
2. Cạnh
& bề mặt nhẵn: không bật sợi, không góc sắc.
3. Keo/sơn
hoàn toàn khô — không còn mùi mạnh.
4. Kết
cấu chắc chắn: thử kéo, đập nhẹ; chi tiết chịu lực không bung.
5. Không
có dây dài (> 22 cm) gây nguy cơ siết cổ.
6. Không
chất liệu dễ gây dị ứng (gợi ý: tránh lông thú thật, hạt tự nhiên dễ
gây dị ứng).
7. Tránh
vật liệu dễ cháy cho đồ chơi sử dụng gần nguồn nhiệt.
8. Gắn
nhãn độ tuổi & hướng dùng.
E. Đề xuất phân loại theo độ tuổi (gợi ý khi thiết kế)
·
0–1 tuổi: đồ chơi cảm giác lớn,
mềm, không chi tiết nhỏ; âm thanh nhẹ (đánh răng lắc to).
·
1–3 tuổi: khối lớn, đồ chơi
kéo/đẩy, xếp chồng; tránh mảnh nhỏ.
·
3–6 tuổi: bộ ghép, vật liệu thủ
công đơn giản, đồ chơi đóng vai, dụng cụ vẽ; có thể có chi tiết nhuyễn hơn.
F. 5 dự án đồ chơi mẫu — vật liệu & bước ngắn, kèm kiểm tra an toàn
Mỗi dự án ghi rõ: mục tiêu ngắn, vật liệu, bước làm, lưu ý an toàn.
1) Xe ôtô gỗ đơn giản
·
Mục tiêu: rèn kỹ năng ghép,
mài, sơn; giới thiệu bánh xe quay.
·
Vật liệu: miếng gỗ nhỏ, trục
gỗ/đũa, 4 bánh gỗ/nắp chai lớn, keo gỗ, giấy nhám, sơn nước.
·
Các bước: cưa (giáo viên)
khung, khoan lỗ cho trục, lắp bánh, bào nhẵn, sơn lớp mỏng, sấy khô.
·
Kiểm tra: bánh không lỏng; cạnh
nhẵn; sơn khô.
2) Rối vải (hand puppet)
·
Mục tiêu: phát triển sáng tạo,
ngôn ngữ qua đóng kịch.
·
Vật liệu: vải cotton, kim chỉ,
bông nhồi, keo vải, vật liệu trang trí (không nhỏ).
·
Các bước: cắt 2 miếng vải theo
mẫu, may viền, nhồi bông, khâu kín, trang trí mắt/mũi bằng vải thêu (không đinh
tán nhỏ).
·
Kiểm tra: đường may chắc, vật
trang trí khâu chặt.
3) Puzzle (xếp hình) từ bìa cứng
·
Mục tiêu: phát triển tư duy
phân mảnh/khớp.
·
Vật liệu: bìa cứng dày, tranh
in hoặc vẽ sẵn, keo, dao rọc (giáo viên thao tác).
·
Các bước: dán tranh lên bìa,
lật lại, cắt miếng theo độ khó phù hợp (4–12 mảnh).
·
Kiểm tra: cạnh mảnh mịn, kích
thước mảnh phù hợp.
4) Trống lắc từ nắp chai (shaker)
·
Mục tiêu: khám phá âm thanh,
vận động.
·
Vật liệu: chai nhựa nhỏ, hạt
gạo/đậu khô, nắp chai, băng dính, giấy màu.
·
Các bước: cho hạt vào, đóng
nắp, dán kín, bọc trang trí bằng giấy.
·
Kiểm tra: nắp dán kín, không rò
rỉ hạt.
5) Bộ con dấu xốp (stamp set)
·
Mục tiêu: sáng tạo họa tiết, in
ấn đơn giản.
·
Vật liệu: xốp EVA, que gỗ, kéo,
keo, mực in nước.
·
Các bước: cắt xốp theo hình,
dán lên que gỗ, test in trên giấy.
·
Kiểm tra: keo chắc, mép xốp không
bung.
G. Bảo quản, vệ sinh và quản lý
·
Sắp xếp: hộp/khay có nhãn, phân
loại theo chủng loại/độ tuổi.
·
Vệ sinh định kỳ: lau bằng nước
ấm + xà phòng; đồ vải giặt, phơi; đồ gỗ lau khô, tránh ướt lâu.
·
Kiểm tra định kỳ: đánh dấu ngày
kiểm tra, sửa chữa chỗ hỏng, loại bỏ đồ chơi suy yếu.
·
Luân phiên đồ chơi: thay đổi bộ
đồ chơi tuần/tháng để trẻ luôn thấy mới lạ.
H. Lời khuyên sư phạm & quản lý lớp
·
Thiết kế bài thực hành cho sinh viên:
đưa tiêu chí an toàn, thẩm mỹ, tính giáo dục vào bảng chấm điểm.
·
Khai thác văn hóa truyền thống:
dùng tre, gỗ, họa tiết dân gian, kể chuyện lịch sử đồ chơi (giữ tầm nhìn truyền
thống).
·
Tính bền vững: khuyến khích tái
chế, dạy trẻ ý thức giữ gìn.
·
Đào tạo kỹ thuật an toàn: giáo
viên cần được hướng dẫn dùng công cụ sắc (cưa, khoan) — giáo viên thao
tác, sinh viên/ trẻ thực hành phần an toàn.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)